TƯ DUY PHẢN BIỆN – CHÌA KHÓA THÀNH CÔNG TRONG CÔNG VIỆC

Bất kể bạn lựa chọn con đường nào cho cuộc sống của mình, mong muốn theo đuổi ngành nghề nào hay đã tích lũy được bao nhiêu kinh nghiệm thì kỹ năng tư duy phản biện luôn rất quan trọng và thiết yếu. Trên thực tế, việc thiếu các kỹ năng như vậy thực sự có thể cản trở hoặc phá vỡ sự nghiệp của một người, vì hậu quả của việc không có khả năng xử lý và phân tích thông tin một cách hiệu quả là rất lớn.

Với ý nghĩ đó, bạn hãy tự hỏi bản thân có thể làm gì để đảm bảo rằng mình không phải là một trong những người dễ bị ảnh hưởng như vậy. Phát triển kỹ năng tư duy phản biện là một yêu cầu khó. Vì vậy, sẽ tốt hơn khi bắt đầu bằng việc khám phá định nghĩa về tư duy phản biện và các kỹ năng cần thiết, sau đó bạn có thể đi xa hơn với câu hỏi quan trọng: Làm thế nào để tôi có thể hình thành khả năng tư duy phản biện?

Tư duy phản biện là gì?

Sẽ thật khó để cải thiện bất cứ cái gì khi chính bạn cũng chưa có được cái nhìn đúng về nó. Tư duy phản biện là việc phân tích một vấn đề, tình huống hoặc các sự kiện, dữ liệu, bằng chứng liên quan đến nó. Một cách lý tưởng, tư duy phản biện có được bằng việc suy nghĩ hoàn toàn khách quan mà không bị ảnh hưởng bởi cảm xúc cá nhân hay thành kiến.

Tư duy phản biện là một kỹ năng cho phép bạn đưa ra quyết định hợp lý và sáng suốt với khả năng tốt nhất. Ví dụ, một đứa trẻ có thể tin rằng bà tiên đã để lại tiền dưới gối dựa trên những câu chuyện được kể. Tuy nhiên, một người có tư duy phản biện có thể nhanh chóng kết luận rằng sự tồn tại của phép thuật là không thể ngay cả khi thấy rất nhiều tiền dưới gối mình.

Kỹ năng tư duy phản biện cần thiết và làm sao để rèn luyện?

Mặc dù không có tiêu chuẩn chung nào cho những kỹ năng được đưa vào quá trình tư duy phản biện nhưng chúng tôi đã tổng hợp thành những yếu tố cơ bản dưới đây. Tập trung vào những điều này có thể giúp bạn đi xa hơn trên con đường rèn luyện tư duy phản biện.

Nhận định vấn đề

Bước đầu tiên trong quá trình tư duy phản biện là xác định tình huống, vấn đề cũng như các yếu tố có thể ảnh hưởng đến nó. Khi có một bức tranh rõ ràng về vấn đề và những đối tượng ảnh hưởng, bạn có thể bắt đầu đi sâu hơn vào chi tiết và đề ra các giải pháp tiềm năng.

Rèn luyện: Khi gặp bất kỳ tình huống hay vấn đề mới nào, hãy dừng lại để đánh giá hiện trạng bằng việc đặt các câu hỏi:

Ai đang làm gì?

Điều gì có vẻ là lý do cho việc này xảy ra?

Kết quả cuối cùng là gì và làm thế nào để có thể thay đổi?

Nghiên cứu

Khi so sánh các ý kiến khác nhau về một vấn đề, khả năng nghiên cứu độc lập chính là chìa khóa. Các lập luận đều cần phải có sức thuyết phục, tuy nhiên các minh chứng và số liệu được đưa ra có thể chưa đầy đủ hoặc đến từ các nguồn đáng ngờ. Cách tốt nhất để tránh việc này là xác minh độc lập; tìm nguồn thông tin và đánh giá chính xác.

Rèn luyện: Sẽ rất tốt nếu bạn để ý đến cả những ý kiến khác. Từ đâu mà đồng nghiệp của bạn có những ý tưởng này? Hãy hỏi hoặc thử tìm hiểu về nó, nếu như không nhận được câu trả lời rõ ràng, điều đó chứng tỏ lập luận này chưa đủ sức thuyết phục. Rõ ràng không phải tất cả các nguồn tin đều có giá trị như nhau, vì vậy hãy dành thời gian để tìm hiểu sự khác biệt giữa các bài báo phổ biến và bài viết học thuật.

Xem xét các nhận định riêng xung quanh vấn đề

Kỹ năng này có thể cực kỳ khó khăn, vì ngay cả những người thông minh nhất trong chúng ta cũng có thể không nhận ra những thành kiến. Những người có tư duy phản biện luôn cần cố gắng để đánh giá thông tin một cách khách quan. Hãy nghĩ về bản thân bạn như một thẩm phán, bạn cần đánh giá các ý kiến từ cả hai phía của cuộc tranh luận.

Một điều quan trọng không kém là việc học cách bỏ qua những thành kiến cá nhân có thể làm mất đi phán đoán của bạn. Cần can đảm để tranh luận và tranh luận với những suy nghĩ và giả định của riêng bạn. Đây là điều cần thiết để học cách nhìn mọi thứ từ các quan điểm khác nhau.

Rèn luyện: “Hãy thử thách bản thân để tiếp thu thêm kiến thức và đánh giá xem những kiến thức đó có đáng tin hay không” (Ruth Wilson, Giám đốc Phát triển của Học viện Brightmont).

Đầu tiên và quan trọng nhất, nên nhớ rằng sự thiên vị luôn tồn tại khi đánh giá bất cứ điều gì. Vì thế, hãy luôn tự hỏi mình những điều sau:

Thông tin này có thể có vấn đề gì không?
Nó có đang lờ đi hay bỏ qua những thông tin trái chiều khác xung quanh vấn đề nó đang giải quyết không?
Thông tin này có đang sử dụng ngôn ngữ gây ảnh hưởng đến nhận thức của người đọc hay không?

Suy luận

Khả năng suy luận và rút ra kết luận dựa trên thông tin là một kỹ năng quan trọng để làm chủ tư duy phản biện của bạn. Thông tin không phải lúc nào cũng rõ ràng và dễ hiểu. Bạn thường sẽ cần phải đánh giá và từ đó mới có thể đưa ra kết luận.

Khả năng suy luận cho phép bạn tìm ra các cách giải quyết tiềm năng khi đánh giá một vấn đề. Tuy nhiên, không phải tất cả các suy luận sẽ đúng. Ví dụ, nếu bạn thấy ai đó nặng 80 kilogram, bạn có thể suy ra họ thừa cân hoặc không khỏe mạnh. Tuy nhiên, các điểm dữ liệu khác như chiều cao và thành phần cơ thể có thể thay đổi kết luận đó.

Rèn luyện: Suy luận là một phỏng đoán có cơ sở và khả năng suy luận chính xác có thể được nâng cao bằng cách nỗ lực, ý thức để thu thập càng nhiều thông tin càng tốt trước khi đưa ra kết luận. Khi phải đối mặt với một vấn đề hoặc tình huống mới, trước tiên hãy thử lướt qua những thông tin như tiêu đề, hình ảnh và các số liệu thống kê nổi bật, và sau đó tự đánh giá sự việc theo suy nghĩ của mình.

Xác định mức độ liên quan

Một trong những phần thách thức nhất của tư duy phản biện là tìm ra thông tin nào là quan trọng nhất. Trong nhiều tình huống, những thông tin bạn xem như là cần thiết, thực tế chỉ là một dữ liệu nhỏ cần xem xét.

Rèn luyện: Hãy tự đặt ra các tiêu chí để xếp hạng mức độ liên quan của các thông tin tìm được. Bạn đang cần tìm kiếm một giải pháp? Vậy có nên tham khảo các xu hướng? Khi đã có mục tiêu cuối cùng của mình, bạn có thể sử dụng nó để xem xét những thứ liên quan.

Tuy nhiên, ngay cả với một mục tiêu rõ ràng, vẫn có thể khó xác định thông tin nào thực sự cần thiết. Một cách để giải quyết việc này là lập một danh sách các dữ liệu được xếp theo thứ tự phù hợp. Từ đó, bạn có thể giới hạn sự tập trung của mình, tiết kiệm thời gian, công sức và làm việc hiệu quả hơn.

Đặt câu hỏi

Sẽ thật dễ dàng nếu mọi việc đều được đưa ra trước mắt bạn với nội dung ý nghĩa cụ thể. Đương nhiên thực tế sẽ không được như vậy. Khi đó chúng ta buộc phải đặt câu hỏi, câu hỏi cho chính mình và cả câu hỏi cho những người khác nữa. Tuy nhiên hãy đặt câu hỏi sau khi đã suy nghĩ và tìm hiểu kĩ càng, đừng để những người được hỏi giống như những phụ huynh hay phải đối mặt với những cuộc tấn công dữ dội của mười vạn câu hỏi vì sao từ con của họ. Việc này chắc chắn không phải là một cách tiếp cận tốt cho tư duy phản biện.

Rèn luyện: Bạn hoàn toàn có thể tự rèn luyện để đặt câu hỏi một cách hiệu quả và có chiều sâu. Điều quan trọng là bạn cần tìm hiểu và có những hiểu biết nhất định về lĩnh vực mình đang cần hỏi. Đặt câu hỏi với một tâm thế là mình sẽ nhận được thêm nhiều kiến thức mới để vận dụng theo cách của mình, chứ đừng mong muốn rằng họ phải trả lời cho bạn cả việc vận dụng nó như thế nào.

Ông Kris Potrafka, người sáng lập và CEO của Music Firsthand từng nói: “Hiện nay, kỹ năng tư duy phản biện là quan trọng hơn bao giờ hết. Nếu mọi người không thể suy nghĩ chín chắn, họ không chỉ làm mất đi cơ hội tiến xa hơn trong lĩnh vực của mình, mà còn dễ bị ảnh hưởng, thao túng bởi những ý kiến không tốt.”